Του Βασίλη Δ. Αναγνωστόπουλου, Ομότιμου καθηγητή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Αν θέλαμε να αναζητήσουμε το κυρίαρχο στοιχείο, εκείνο δηλαδή που κρίνει αποφασιστικά την επιτυχία ενός βιβλίου ή μιας έκθεσης έργων τέχνης, πρέπει να πούμε πώς είναι οι σκιές, τα ζωντανά αποτυπώματα, που αφήνουν μέσα στην ψυχή μας και μετά παρέλευση ικανού χρόνου. Είναι ιδέες, εικόνες και μιλήματα που ενσωματώνονται στη συναισθηματική μνήμη μας και λειτουργούν διαδραστικά μέσα στο χρόνο, ανακαλούνται συχνά στη θύμηση και παγιώνονται ως θαυμασμός, εμπειρία και γνώση. Η υπόθεσή μου αυτή γράφεται με αφορμή την εικαστική έκθεση στο Μουσείο της Πόλης του Βόλου με έργα σύγχρονων ζωγράφων εμπνευσμένων από τη λαϊκή τέχνη του Θεόφιλου. Τίτλος της έκθεσης «Απ’ τη μεριά των σοφών και των τρελών», με κύριο φορέα οργάνωσης το Λύκειον των Ελληνίδων Βόλου και επιμελήτρια την Ιριδα Κρητικού.
Είχα τη χαρά να επισκεφτώ την έκθεση (μαζί και η κ. Γιώτα Κούγιαλη, αντιπρόεδρο του ΚΕΒΙΜΑΣΥ) και να μας ξεναγήσει η κ. Μαρία Σπανού, πρόεδρος και ψυχή του Λυκείου των Ελληνίδων Βόλου από το 2012, παρουσιάζοντας με πολλή γνώση και γοητεία ένα προς ένα όλα τα έργα και τους δημιουργούς τους. Η Μαρία Σπανού σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας μουσειοπαιδαγωγός, με μεταπτυχιακό στη Νεότερη Ιστορία. Ασχολείται με την έρευνα, την ιστορία (και την ποίηση) και έχει εκδώσει ιστορικές μελέτες. Διαθέτει πολύχρονη πείρα από ανάλογες εκδηλώσεις και είναι σημαντική η προσφορά της στον πολιτισμό και την κοινωνία του Βόλου.
Θεωρώ πολύ επιτυχή την ιδέα να εορτασθούν τα εκατόχρονα (1920-2020) του Λυκείου των Ελληνίδων Βόλου με αυτή την έκθεση ως αφιέρωμα στον Θεόφιλο Χατζημιχαήλ, που συνδέεται, ως γνωστό, με το όμορφο Πήλιο και τον Βόλο. Για τον Θεόφιλο έχουν γράψει πολλά και πολλοί, καθώς και ο Τσαρούχης με τον κοφτερό του λόγο, όπως μας τον θυμίζει στο έντυπο της έκθεσης η πρόεδρος: «Τον Θεόφιλο τον παίρνω σαν ζωγράφο που με τη ζωγραφική του είπε αυτά ακριβώς που παρέλειψαν να πουν οι ανακαινιστές της ελληνικής ζωγραφικής…». Κι ο Γιώργος Σεφέρης θα προσθέσει «Ο Θεόφιλος μας έδωσε ένα καινούργιο μάτι…».
Αυτό που διαπιστώνουμε με μεγάλο θαυμασμό είναι πόσοι σύγχρονοι καλλιτέχνες, ζωγράφοι και εικαστικοί, επικοινώνησαν δημιουργικά, πόσοι και πώς συνομίλησαν με το έργο του Θεόφιλου, γεγονός που καταδεικνύει τη διαχρονική ισχύ και επίδραση που ασκεί στην τέχνη. Και βλέπω τους 70 και πλέον καλλιτέχνες της έκθεσης σαν μαθητές που ο καθένας εμπνέεται και αξιοποιεί κάτι που ξεχώρισε στη δουλειά του δασκάλου. Αυτοί μας διευρύνουν τους εικαστικούς ορίζοντες και μάς χαρίζουν νέα θέαση του έργου του. Και πράγματι, όπως σημειώνει η Πρόεδρος : «Όλα μαζί αυτά τα έργα αποτελούν ένα νέο εικαστικό-ποιητικό δοκίμιο για τον ήρωα αυτό, ένα καινούργιο αισθητικό στοχασμό».
Φαίνεται ότι η σπορά του Θεόφιλου έπεσε σε εύκαρπες ψυχές, σε μαλακά χώματα και αρχίζει να αποδίδει και στην εποχή μας, παρά τον κομπασμό της τεχνολογίας και του διαδικτύου την ομίχλη. Θεωρώ σπουδαίο το γεγονός ότι η λαϊκή τέχνη, η ζωγραφική ενός καλλιτέχνη με μια οδύσσεια παθών στην πλάτη του, γίνεται σημείο αναφοράς, πηγή έμπνευσης και καλλιτεχνικής δημιουργίας. Και, καθώς επισημαίνει η επιμελήτρια της έκθεσης, «Το αφιέρωμα στον Θεόφιλο Χατζημιχαήλ […] αφορά σε έναν οργανικό διάλογο με το φυσικό πρόσωπο και το έργο του ζωγράφου, που καταλαμβάνοντας έναν ξεχωριστό και πρωτογενή χώρο στην ιστορία της νεότερης ελληνικής τέχνης, αποτελεί ταυτόχρονα έναν διηνεκή συνομιλητή και εμπνευστή κορυφαίων εικαστικών και πνευματικών δημιουργών του τόπου μας». Εξάλλου, το βιβλίο της έκθεσης περιλαμβάνει όχι μόνο τα σχετικά με τον Θεόφιλο και την τέχνη του, αλλά και όλες οι συμμετοχές των καλλιτεχνών σε μια πολύ ωραία και καλαίσθητη έκδοση.
Και θα έλεγα, τέλος, η πρωτοβουλία αυτή του Λυκείου των Ελληνίδων Βόλου με την καλοφροντισμένη έκθεση στο Μουσείο της πόλης, εξέπεμψε και ένα αισιόδοξο μήνυμα πως η τέχνη ελαφρώνει νου και καρδιά, όσο κι αν οι μέρες μας βαρύνονται με ιικά φορτία και συναισθηματική ομίχλη. Η τέχνη, ως τόκος καλού, εκπέμπει φως και αισιοδοξία.
